25.7.10

Hwyl fawr Lance....

Armstrong yn ei Tour de France olaf?

Fel rhywun sy'n ymddiddori mewn gwylio nifer o gampau (y rhai arferol am wn i: pél-droed, rygbi, tenis, mabolgampau ac ati), does dim ond un gamp gallwn i ddweud fy mod i wedi profi mewn ffordd cystadleuol go iawn -  er dim ond ar ffon isaf yr ysgol.   Beicio yw'r gamp arbennig honno, ac uchafbwynt y byd beicio wrth reswm yw'r Tour de France.   Mae 'na sawl camp arall ar gefn beic erbyn hyn (beicio mynydd, bmx ac ati) ond does gan yr un ohonynt yr un ramant neu burdeb yn fy mharn i, sef cystadlu i deithio cyn belled á phosib mor gyflym á phosib.  Wrth gwrs mae enw'r camp wedi cael ei lluchio trwy'r baw dros y flynyddoedd, gyda amheuon ynglyn á'r defnydd o gyffuriau anghyffreithiol yn parhau o hyd (er mae'r un amheuon yno yn bodoli y sawl camp arall hefyd), ond mae 'na un enw wedi gwneud mwy na neb i godi proffeil y camp yn y flynyddoedd diweddar, yr enw hwnnw wrth gwrs yw Lance Amstrong.

Dwi'n cofio gwylio rhaglenni sianel 4 am hynt a helynt 'Le Tour' yng nghanol y nawdegau, pan oedd Armstrong ar gychwyn ei yrfa proffesiynol.    Dwi'n cofio clywed son am ei iechyd yn ystod 96, y flwyddyn darganfodwyd cancer yn un o'i geilliau.  Roedd y cancer wedi ymledu i'w ysgyfaint a'i ymenydd erbyn iddo fo gael ei ddarganfod, ac yn ól y prognosis cyntaf nad oedd debygrwydd ohono fo oroesi'i cyflwr.  Diolch byth gafodd ei farn ysbyty arall a'i drin yn llwyddianus, y gweddill wrth gwrs yw hanes erbyn hyn.  Mi lwyddodd Armstrong dod yn ól yn gryfach byth, cyn mynd ymlaen i ennill Le Tour saith waith yn canlynol, record sy'n debyg o barhau am flynyddoedd maith.  Ar ól ymddeol mi ddaeth o'n ól unwaith eto, y tro yma'n bennaf er mwyn ymgyrchu dros ei elusen cancer. Mi lwyddodd i ddod yn drydydd yn y Tour y llynedd (siomedigaeth iddo fo mae'n siwr) ac roedd o wedi addo wneud yn well eleni.   Yn anffodus mi wnaeth o ddisgyn oddi ar ei feic yn ystod ymweliad cyntaf y taith i'r mynyddoed eleni, digwyddiad a gostiodd o ormod o amser, ac roedd rhaid iddo rhoi'r gorau i unrhyw obaith o ennill.  

Ta waeth, mi fydd heddiw diwrnod olaf Lance Armstrong yn y peleton, ac mi fydd o'n sicr o dderbyn hwyl fawr go arbennig gan y Ffrancwyr, genedl sydd wir yn gwerthfawrogi eu beicio.

18.7.10

pethau gwaith-coedaidd...

Ges i gwpl o lyfrau bach ail law'r wythnos yma, un a glywais amdano trwy sgwrs 'twitter' digwydd bod!

Gafodd 'Termau Gwaith Coed' ei gyhoeddi yn 1966, ar ran ysgolion cyfrwng Cymraeg mae'n debyg.  Geiriadur bach ydy o mewn gwirionedd llawn y fath o eiriau fasai rhywun yn defnyddio tra drin coed, a nifer ni allwn i byth yn dychmygu defnyddio yn y maes arbennig hwn 'chwaith - requisition?!

Ta waeth, cracr o lyfr ydy o, ac un fydda i'n cadw yn y gweithdy a defnyddio wrth i mi fynd o gwmpas fy ngwaith pob dydd.
Yfory, er enghraifft mi fydda i'n torri 'uniadau cynffonog', yn hytrach na 'dovetail joints', ac yn defnyddio fy 'llif dyno, gordd a chy^n'.   Fydda i'n ceisio peidio anadlu ormod o lwch llif wrth dorri'r derw hefyd!

Y llyfr bach arall (ond nid cweit mor fach), yw un a gafodd ei gyhoeddi gan Gwasg Prifysgol Cymru yn 1991 (dwn i ddim os mae o dal mewn print) am hanes y ddresel Cymreig.   Fel saer dodrefn, dyma lyfr llawn gwybodaeth diddorol iawn. Mae'r ddresel yn cael ei ddilyn o'i wreiddiau, hynny yw'r cypyrddau deuddarn a thridarn.  Ond dylanwad dodrefnyn o'r cyfandir oedd y ffurf a fasen ni'n adnabod fel dresel Cymreig, steil a ddaeth draw i ynysoedd Prydain ar ól ailsefydlu'r brenhiniaeth Lloegr ym 1660.  Mae'r enw 'dresser' (a newidiodd i 'ddresel' mewn rhannau o Gymru, er defnyddwyd 'dreser' neu 'seld' mewn rhannau eraill) yn dod o'r Ffrangeg 'dressier', ac yn adlewyrchu diben y ddarn, sef 'dress' neu drin bwydydd cyn iddynt cyrraedd y bwrdd.  Llyfr llawn lluniau o hen ddreseli, sawl ohonynt o San Ffagan. 

13.7.10

Hanes Mewnfudwyr Lerpwl...

Mi brynnais llyfrau echddoe gyda'r tocyn llyfr hael a gefais gan myfyrwyr y dosbarth nos.  Ar ól peth amser yn pori silffoedd Waterstones,  penderfynais ar lyfr hanes o'r enw 'Liverpool 800', a gafodd ei gyhoeddi yn 2007 ar benblwydd 800 Lerpwl, a ges i ddigon yn weddill am lyfr bach am pensaerniaeth y ddinas hefyd.  Rhaid cyfadde dwi'n ymddiddori mewn hanes lleol, a phob tro dwi'n ffeindio fy hun mewn siop llyfrau, gaiff fy nennu at y casgliadau o lyfrau am y pwnc (chi'n gwybod, y rhai llawn hen luniau o drefi yn eu hanterth, neu o dlodi eu hanffodusion canrif neu fwy yn ól), neu hen fapiau'r Arolwg Ordanans, sy'n dangos patrymau datblygiad ein dinasoedd a threfi.

Ymhlith yr holl tudelannau, ffindias (ar ól ei brynu hefyd!) pennod am hanes yr holl mewnfudwyr sydd wedi lliwio hanes Lerpwl dros y canrifoedd, gan cynnwys wrth rheswm darn am Gymry Lerpwl.   Gafodd y Cymry enw weddol da fel gweithwyr yn ól y son, a phobl parchus a sobr fel y cyfriw (wrth gwrs dani'n son am ystrydebau yn fan hyn), yn enwedig o gymharu i'r Gwyddelod truan, a ddiodefodd lot mwy o ragfarn er gwaethaf bod yn 23% o boblogaeth y ddinas ar un adeg!  Oherwydd diffyg Saesneg rhan helaeth o'r Cymry 'dwad', roedd tueddiad iddyn nhw gweithio i Gymry eraill, hynny yw Cymry oedd wedi bod yn y ddinas peth amser.  Mi ddoth nifer sylweddol o weithwyr amaethyddol i dreulio eu gaeafau yn gweithio yn stordai y dociau, nifer ohonynt yn cael eu rhedeg gan Gymry.  Roedd 'na asiantaeth arbennig yn Lerpwl ar ran genethod o Gymry, er mwyn dod o hyd i waith iddynt,  gyda nifer yn mynd i weithio mewn tai y Gymry 'sefydlog'.

Wrth gwrs chwaraeodd y capeli rhan mawr yn y proses o helpu Cymry setlo, ac efo tua 90% ohonynt yn mynychu capel neu eglwys yn 1873 (63% trwy cyfrwng y Gymraeg), mae'n hawdd anghofio eu cryfder a dylanwad  (ni fynychodd cymaint o Wyddelod yr eglwysi Catholig hyd yn oed!) .   Yn ól un adroddiad, ar ran y Cymry newydd cyrraedd cynhalwyd yr eglwysi Cymreig oedfeydd yn y Gymraeg.  Roedd Cymry sefydlog y ddinas yn awyddus i gefnogi ymdrechion y rhai newydd dod i wella eu Saesneg, ac roedd defnydd o'r iaith fain yn rhywbeth i anelu ato,  ynghyd á chadw'r traddodiadau Cymraeg yn fyw.  Digon teg am wn i, a gyda chymaint o Gymry Gymraeg 'ar gael' prin a welwyd hynny'n bygythiad i'w hiaith.   Cofiwch, doedd dim rheol iaith yn yr Eisteddfod Genedlaethol hyd yn oed yn ól yn y 1930au  (y tro diwetha cynhalwyd yr wyl ar Lannau Mersi), ac roedd 'na lawer o Saesneg i'w glywed ar y llwyfan adeg hynny.

Ond digon am Gymry Lerpwl, mae hanes y ddinas yn cynnwys mewnfudwyr o bedwar ban byd, a gafodd sawl ohonynt triniaeth llawer gwaeth na hyd yn oed y Gwyddelod.  Mae'n amhosib anghofio'r cysylltiadau cywilyddus á cheiswasiaeth a ddaeth a sawl o Affrica a'r Caribi i Lerpwl, ac mae gan Lerpwl un o gymunedau Sieniaidd hynaf Ewrop, a sefydlwyd yng nghanol y pedwaredd canrif ar bymtheg.  Erbyn heddiw mae'r rhan mwyaf yn ymfalchio yn y diwylliannau gwahanol sydd wedi creu'r ddinas.  Yn 1851 roedd 50% o boblogaeth y dinas wedi eu geni tu allan i Lerpwl, sy'n tystiolaeth o symudiad enfawr o bobl.  Gyda'r ffasiwn symudiadau ddaeth tlodi enbyd, gyda disgwyliad oes i ferched yng nghanol Lerpwl cyn lleiad a 19, a 26 i ddynion, ffigyrau dychrynllyd o isel.

Mae'n ddrwg gen i, mae hyn yn troi mewn i draethawd (drwg).. felly wna i orffen!

(Gyda llaw, eiliadau cyn i mi gyrru y post hwn, sylweddolais ro'n i wedi defnyddio 'poeri' yn lle 'pori' yn yr ail brawddeg!  Wps... fasai hynny wedi swnio'n ofnadwy!)

9.7.10

Enwau...

Daliais i gip o'r rhaglen 'Coast' heno, oedd yn dilyn arfordir creigiog Cernyw y tro yma.  Wrth i'r cyflwynwraig son am y creigiau cythreulig o beryglus 'The Manacles' (man poblogaidd iawn efo nofwyr tanddwr oherwydd nifer o longdrylliau), soniodd am yr eglwys yn y pentref cyfagos oedd y rheswm dros enw y creigiau.   Mae gan yr eglwys meindwr sy'n weledig o'r mór, ac yn defnyddiol felly i longiau wrth hwylio hebio i'r peryglon creigiog.  Enw Cernyweg y creigiau yw 'Maen Eglos' (Maen Eglwys), a llygriad o hwnnw yw'r fersiwn Saesneg wrth rheswm.  Wrth gwrs mae ystyr yr enw  Saesneg yn gweithio yn y cyd-destun yma, gan fod peryglon y creigiau yn rhwystro cwrs llongwr yn yr un modd a fasai 'gefynnau' (manacles) yn rhwystro taith person.

Gefais fy atgoffa o'r enw Cymraeg Yr Eifl, sydd wedi ei bastardeiddio i 'The Rivals' dros flynyddoedd lawer.  Mae sawl ymwelwr yn meddwl (wrth rheswm) bod y cystadleuaeth rhwng y tair pig ar ran uchder yw gwraidd yr enw, ac yn methu anwybyddus yn aml iawn am yr enw 'gwreiddiol/Cymraeg' a'i ystyr.  Dweud y gwir ro'n i'n anwybyddus o'i ystyr tan i mi gael cip ar Wikipedia a gweld ystyr y gair 'gafl', sef 'fforch' neu 'stride' (yn ól y gwefan hwnnw)

Pethau diddorol (a dadleuol mae'n siwr) yw enwau!

4.7.10

Ynys Món...


Mae'n ychydig o flynyddoedd ers o'n i ar Ynys Món, ond aethon ni ddoe am ginio ym Mhiwmaris efo'r teulu er mwyn dathlu penblwydd fy Mam.  Roeddent yn aros ar yr Ynys am ychydig o ddyddiau mewn gwesty o'r enw Neuadd Lwyd nid yn bell o Bennmynydd.   Am leoliad!   Mae'r Neuadd (hen reithordy) yn edrych yn hyfryd iawn, gyda golygfeydd godidog tuag at y tir mawr ac Eryri o lawnt y ffrynt.

Mi aethon ni i fwyty 'eidalaidd' ym Mhiwmaris 'DaPizza' (neu rhywbeth felly) lle gaethon ni pryd o fwyd blasus iawn.  Ro'n i wedi anghofio pa mor hyfryd oedd y dref castellaidd, a ches i fy synnu i glywed bach o Gymraeg ymhlith holl fwrlwm strydoedd un o leoliadau drytach y Gogledd!

Ar ól dro ar y prom ac i lawr y pier, wnaethon ni dod o hyd i gaffi am baned sydyn, cyn cael ein arwain lawr lonydd culion at Neuadd Lwyd, lle roedd aelodau eraill o'r teulu wedi cyrraedd.

Diwrnod braf, ar wahan i'r tagfa erchyll ar y ffordd allan ger Llanelwy.