31.5.10

Ar saffari...

Roedd hi'n ddiwrnod perffaith am daith draw i Barc Saffari Knowsley meddwn i,  wrth i ni drafod be i wneud y bore 'ma.  Roedd hi'n heulog ond nid rhy boeth, gyda gwynt weddol yn chwythu.  Roedden ni heb fod i'r parc am gwpl o flynyddoedd ac wedi crybwyll mynd cwpl o weithiau yn ddiweddar, heb wneud y daith fer at ochr draw Lerpwl.

Roedd tiroedd Stad Knowsley yn enfawr, ac yn perthyn i Iarll Derby, iarllaeth a greuwyd yn y pumthegfed canrif ar ól i goron Lloegr trosglwyddo i ddwylaw'r Tudoriaid.    Tu fewn i'r Iarllaeth oedd porthladd bychan o'r enw Lerpwl, a dyfodd wrth cwrs i fod yn borthladd o bwys rhyngwladol. Adlewyrchiad o grym Lerpwl yw Stad a Neuadd Knowsley am wn i, ty enfawr Siorsaidd ei olwg (sy'n dal i gartref i Iarll Derby a'i deulu), er maen nhw'n  rhedeg rhan ohono fel gwesty pum seren erbyn heddiw.  Mi drowyd ran helaeth o'r 2500 erw mewn i barc saffari tua 40 mlynedd yn ól,  er casglwr o fri oedd un o'r Iarllau yn y deunawfed canrif,  felly ymgartrefodd sawl rhywogaeth o dramor yn y stad canrif a mwy yn gynt!
Cewch eich rybuddio!!
Ond yn ól at ein saffari bach ni.  Fel arfer roedd y llewod yn tynnu llawer o'r sylw gyda ychydig o anghytun rhwngddynt yn codi dipyn o gyffro ymhlith y gwylwyr yn eu ceir.   Crwydrodd gweddill yr haid yn ddifater trwy'r tagfa o geir er mwyn gweld be oedd yn digwydd, gan cynnwys llew bach andros o annwyl, ond erbyn hynny roedd y cathod wedi ail-setlo yn yr haul.

Ser y sioe i'r rhan mwyaf yw'r babwniaid wrth rheswm, gyda'r rhai yn y ceir drud yn dewis osgoi'r 'enclosure' ei hun a gwylio o ochr draw y ffens.  Ond nid i ni y fath dihangfa, ac o fewn dim o amser roedd y car o dan ymysod gan ddwylaw criw chwilfrydig babwniaid bach. Wrth iddyn nhwn wneud eu gorau i dynnu'r rwber o'r weipers a pigo allan y pibell sy'n cyflenwi'r dw'r i olchi'r sgrín, mi wylion ni babwn gwraidd mawr yn neidio fyny ac i lawr ar ben do car arall, wedi ei wylltio ar ól iddynt rhoi bwyd i babwn arall (rhywbeth mae sawl yn dal i wneud er gwaethaf digon o rybudd i beidio!)   Mae lot o bobl yn chwistrellu'r anifeiliaid direidus á'r 'screenwash' i geisio (yn ofer) cael gwared ohonynt o doau eu cerbydau, ond dysgon ni i beidio ychydig o flynyddoedd yn ól, ar ol i system golchi'r car cael ei dinistrio'n llwyr!!  Ddoe gaethon ni ddim niwed, er mi welais mwy nag un bár yn ceisio trwsio 'drych yr adenydd' cyn gadael y maes parcio!

Ar ól gorffen y daith, mi es i draw i'r ffair bach am dro ar y 'dodgems' a chwpl o'r reids arall, cyn pigo mewn i'r bwyty am sglodion a phaned,  diwrnod braf...

28.5.10

teimladau cymysg....

Mi ddarllenais ddau ddarn o newyddion heddiw, un i godi'r calon a'r llall i'w dristhau.   Mi ddysgais drwy'r dolen twitter ar  fy ffón am farwolaeth annisgwyl y prifardd Iwan Llwyd.  Ges i sioc a dweud a gwir, ac aeth fy meddyliau yn ol at noson yn Nhreffynon tua pum mlynedd yn ól mewn cwmni Iwan Llwyd a'i gyd cerddor a bardd - Geraint Lovgreen.  Honno oedd fy 'noson Cymraeg' cyntaf fel petai, gyda'r dau ddyn yn rhannu'r llwyfan o flaen criw o Gymry Gymraeg a dysgwyr, ac yn bownsio oddi wrth eu gilydd.  Yr adeg yna ychydig bach o waith y prifardd ro'n i'n gallu deall (er mwynheuais glywed o'n ei adrodd), ond ges i i ddeall ychydig mwy o waith ysgafnach ei 'bartner mewn cerdd' Mr Lovgreen.  Un hanes dwi'n cofio Iwan Llwyd yn ei ddweud oedd am ei deithiau o amgylch Cymru (yn ystod ei flwyddyn fel bardd plant Cymru os cofiaf yn iawn), un tro yn stopio mewn dafarn yng Ngheredigion a ordro diod, a dyma'r Brummie o landlord yn dweud 'so your not from these parts then?'...  Mi fydd ei golled yn un enfawr mae'n siwr.

Dim ond ychydig ar ól darllen y newyddion  trist yna,  gaeth fy nghalon ei godi mymryn trwy ddarllen am ryddhad albwm newydd Cerys Matthews sef 'TIR', casgliad o ganeuon traddodiadol Cymraeg yn y  bon, wedi eu trin yn ei ffordd unigryw ei hun. Mi ganodd Cerys cwpl ohonynt pan welsom ni hi yn Wrecsam yn ddiweddar, a dwi'n edrych ymlaen at glywed y casgliad gyfan (rhai 17 dwi'n meddwl).  Yn ogystal a llond CD o ganeuon, mae TIR yn cynnwys llyfr bach o ffotograffiau o fywyd yng nghefn gwlad Cymru yn yr oesoedd fictorianaidd ac edwardiaidd.  Mi es i syth ar y we i archebu copi wedi ei arwyddo, dwi'n methu aros!

27.5.10

Hanes i'n ysbrydoli....

Dwi newydd gwylio pennod ardderchog o 'O Flaen dy Lygaid', oedd yn edrych ar fywyd Stel Farrar, dynes wnaeth symud o Nottingham i Eryri.  Dysgwraig yw/oedd Stel, wnaeth newid iaith ei haelwyd pan oedd ei mab cyntaf yn fach, ac ers llwyddo i ddod yn rhugl yn reit sydyn wedi bod yn gweithio i helpu dysgwyr eraill. Cyfaddefodd ei fod ei gwr ar y pryd yn 'pissed off' efo'r newid annisgwyl yma, ac yntau heb fawr o ddiddordeb mewn dysgu'r iaith. Ennillodd Dysgwr y Flwyddyn yn ól yn 1989 dwi'n meddwl.  Dyma dynamo o ddynes, sy'n torri recordiau nofio Prydeinig  yn ei hoedran hi, yn ogystal a rhedeg a beicio tra magu llond llaw o blant!  Mae'r rhaglen yn dilyn ei bywyd wrth iddi hi neshau at ei hanner cant, a hynny o dan cwmwl oherwydd salwch ei mam yn ól yn Nottingham.  Ond ysbrydoliaeth yw Stel Farrar, a dyma raglen werth ei gwylio o'i herwydd, heb son am y golygfeydd ysblenydd o Eryri.

26.5.10

tegan newydd....

Dwi newydd sylweddoli ro'n i'n crafu gwaelod y casgen wrth sgwennu am osod pibell carthffosiaeth!....ond hanes wythnos diwetha ydy hynny erbyn hyn, ac mae 'na rywbeth arall sydd wedi bod yn tynnu fy sylw ers y penwythnos sef fy ffón (tegan) newydd i.  Wrth cwrs doedd fawr o'i le efo'r hen ffón (ar wahan i'r bateri a'r sgrín), ond efo'r cytundeb wedi dod i ben ers ychydig o fisoedd, ro'n i'n ffansio rhywbeth newydd efo alweddell qwerty ar gael, hynny yw ffordd symlach o decstio a ballu.

Yn y pendraw (wedi wneud ymchwil diflas o fanwl ar y we!) mi es i am glamp o ffón, sef yr HTC HD2.  Ar ran faint, ychydig yn fwy na'r i-phone ydy hi, ond gyda sgrín dros hanner modfedd yn fwy, mae'n wneud y gorau o'i ól traed sylweddol. A dweud y gwir, er gwaethaf ei faint, mae'r faith ei bod o'n andros o dennau'n wneud iddi teimlo'n llai ym mhoced fy jíns na fy ffón olaf, rhywbeth wnaeth fy synnu!  Mae faint y sgrín wrth rheswm yn helpu wneud i'r allweddell 'virtual' - sy'n ymddangos ar y sgrín - bod yn weddol hawdd i ddefnyddio, hyd yn oed i rywun efo bysedd trwchus!   Wrth cwrs nid ffón ydy ffón y dyddiau 'ma, ond cyfrifiadur bach sy'n gallu gwneud pob math o bethau, ac mae'r HD2 yn wneud llawer o bethau cystal a unrhyw ffón arall, gan cynnwys gweithredu fel sat-nav yn y car.

Yr unig ddrwg yn y caws yw bywyd a bateri, sy'n cymharol gwael os ti isio wneud lot o bori ar y we ac ati.  Ta waeth, well i mi orffen er mwyn i mi fynd i chwarae gyda'r tegan newydd....

24.5.10

Cyfleusterau newydd.....

Bore Sadwrn es i ati (o'r diwedd) i osod draen newydd i wasanaethu'r gweithdy.  Hyd yn hyn dwi wedi bod yn bodoli heb dy bach, neu hyd yn oed dwr, rhywbeth sydd wedi wneud i mi wibio'r hanner milltir adre mwy nag unwaith mae'n rhaid cyfadde!    Er dwi'n gweithio efo fy nwylaw y rhan mwyaf o'r amser (hynny yw wneud dodrefn) ges i bleser mawr yn gosod y pibellau o dan y ddaear, ac wedi llenwi'r ffos á cherrig man cyn gorchuddio'r gyfan gyda phridd tywodlyd y maes parcio.  Mae'n peth rhyfedd i deimlo rhai foddhad trwy wneud waith na fydd neb erioed yn ei weld!  Ar ol tyllu trwy'r wal rhwng y gweithdai, mi lwyddon ni i gysylltu'r pibell dwr, cyn cael seremoni 'bedyddio'r' cyfleusterau newydd!!

Na fydd rhaid i mi ddibynnu ar fy nghymydog caredig am baneidiau dim mwy,  ac mi fydda i'n gallu cynnig ambell i baned iddo fo.

19.5.10

arolwg...

Ges i fy arolygu yn y dosbarth nos heno, heb fawr o rybudd - sy' ddim yn peth drwg a dweud y gwir.  Mi eisteddodd un o athrawon llawn amser yr ysgol yng nghefn y dosbarth, wrth i mi drio canolbwyntio ar gadw at rywfath o drefn, a phwysicach byth, fy nghynllun gwers!   Mi aeth pethau yn o lew am wn i,  ac wrth i'r dysgwyr gadael y stafell i fynd am eu diodydd 'hanner amser', dyma'r athrawes yn dod draw am air!

Ni ddylswn i wedi poeni, athrawes glen oedd hi, oedd yn cashau gwneud y gwaith adolygu - gan ei bod hi'n dysgu ei hun - a chynigodd dim ond argymhellion adeiladol.  Darganfodais fy mod i'n dysgu yn ei hystafell hi, un o'r ystafelloedd Frangeg/Almaeneg yr ysgol, a rhoddodd hi cwpl o awgrymiadau am sut i ddefnyddio'r technoleg sydd yna i hwyluso'r gwersi.  Wrth cwrs fantais i mi oedd y ffaith nad ydy hi'n deall gair o Gymraeg, a dim ond barnu fy 'ngallu' dysgu oedd hi, nid y Gymraeg ro'n i'n ei dysgu!

17.5.10

Gadael Lennon...

Gorffenais 'Gadael Lennon' heddiw, stori weddol ysgafn wedi ei lleoli yn Lerpwl y chwedegau.   Fwynheuais y llyfr fel y cyfriw, er ges i fy nghythruddo sawl gwaith gan y deialog 'scowsaidd', oedd yn weithiau pell o'r scows sy'n cyfarwydd i mi.    Mae rhaid 'gohirio anghrediniaeth' wrth darllen llyfr weithiau wrth cwrs, ac ambell i waith dyma fi'n dweud wrth fy hun:  "jyst creda, stori yw hi!".   Cryfder y llyfr yw'r ffordd mae'n mynd ati i gyfleu profiadau hogan o gefn gwlad Cymru wrth iddi hi drio ymdopi efo symud i ddinas Lerpwl, a hithau yn wyth mlynedd oed.  Roedd rhaid iddi addasu wrth rheswm,  trwy gollwng ei hacen Pen Llyn a troi'n scowser ar y wyneb, ond ni cholodd ei Chymraeg,  gyda'r capal adeg hynny'n dal i lwyddo cadw cymuned Cymraeg yn fyw yn y ddinas.

Gafodd y llyfr hon apél arbennig i mi oherwydd y cysylltiadau lleol.  Dwn i ddim sut faswn i wedi teimlo amdanhi onibai am hynny,  ond falle na faswn i wedi sylwi ar rai o'r diffygion yn y 'deialog scows' a'r cymeriadau 'gor-ystrydebol' (scows a Chymreig!).

Ta waeth, os ti'n chwilio am lyfr ysgafn a ti'n hoffi Lerpwl neu'r Beatles (neu'r ddau wrth rheswm), wel gei di ddim dy siomi mae'n siwr.    

16.5.10

Blog yn ei newydd wedd...

Dwi wedi treulio ychydig o amser yn newid gwedd fy mlog 'Dysgwyr Cilgwri' er mwyn gwneud i'r peth yn fwy deniadol gobeithio.  Dylwn i drio postio yn amlach yn fan'na, ond diffyg amser yw'r hen elyn fel arfer. Gobeithio mi fydd y golwg newydd yn fy ysbrydoli i wneud rhagor gyda fo, yn enwedig dros y gwyliau haf - adeg lle mae sawl dysgwr yn ffindio fo'n annodd cadw 'cysylltiad' á'r iaith mae'n debyg.

14.5.10

Clwb darllen...

Ges i dipyn o frys yn y diwedd gorffen y llyfr 'Cymer y Seren' mewn pryd i'w adolygu bore dydd llun.
A dweud y gwir wnes i'w orffen tua chwater i unarddeg, llai na hanner awr cyn i mi ddisgwyl galwad ffón gan Wedi 3 yn gofyn am fy adolygiad i!   Wrth i mi ddechrau sgriblo rhywbeth lawr yn reit sydyn,  dyma Eleri o'r rhaglen yn ffonio i ddweud y basen nhw'n dipyn yn hwyr yn fy ffonio oherwydd diffyg technegydd. Er dim ond cwta chwater awr oedd yr oediad, ro'n i'n falch iawn ohono, ac erbyn iddynt ffonio yn ól ro'n i wedi llwyddo i sgwennu ychydig o feddyliau hanner call i lawr.  Llwyddais i'w darllen  (wrth trio peidio swnio fel ro'n i'n eu darllen) yn o lew dwi'n meddwl, gyda Eleri yn fy nghysuro am y golygu celfydd y basai'n digwydd ar ól y recordiad!

Mi aeth y pwt 'golygedig' allan ar Wedi 3 dydd mercher (fel rhan o 'Glwb Llyfrau' y rhaglen), yn ogystal á adolygiad rhywun  yn y stiwdio o'r un llyfr, a llyfr arall (Naw Mis gan Caryl Lewis dwi'n meddwl).  Wrth i fy sylwadau i gael eu darlledu, ymddangoswyd fap o Brydain Fawr á smotyn melyn wedi ei osod ar leoliad Cilgwri,  a fy enw i wrth ei ochr!  Teimlais wrth ei gwylio fel rhyw 'corrrespondant' o bell yn adrodd rhywbeth o bwys i'r newyddion! ac wedyn dychwelodd realaeth y sefyllfa...  sydd ddim cweit yr un peth nag'ydy!?

Dwi wedi dechrau llyfr newydd rwan, ond nid fel rhan o'r clwb darllen. Mae 'Gadael Lennon' gan Bet Jones yn hanes hogan yn ei harddegau sydd wedi byw yn Lerpwl ers rhai wyth mlynedd, ar ól i'w theulu symud yna o Ben Llyn.  Erbyn hyn mae'n rhaid iddynt symud yn ól i Gefn Gwlad Dwyor (am resymau teuleuol), rhywbeth sy'n torri ei chalon hi, a hithau wedi ymgartrefu yn y ddinas fawr ac yn dwli ar y 'Ffab Ffor'.  Mae'n llyfr andros o ddarllenadwy, a'r cysylltiadau efo Lerpwl a'r Beatles yn gwneud i'r hanes yn arbennig o ddiddorol i mi hefyd.  Gobeithio fydda i'n ei gorffen hi dros y penwythnos.

11.5.10

Pennod newydd...

Dwi newydd cyrraedd adre a darganfod mae gynnon ni Brif Weinidog a llywodraeth newydd sbon.
A dweud y gwir teimlais beth rhyddhad, ar ól yr holl wythnosau o ymgyrchu, a'r dyddiau di-baid o drafodaethau rhwng y pleidiau, er nad ydwi'n rhy hoff o liw y glymblaid newydd.

Ni allwn i weld sail cadarn i'r glymblaid enfys mi fasai rhai yn y Blaid Lafur wedi cefnogi, ond yn y pendraw mi wnaeth 'mawrion' y blaid fel David Blunkett helpu rhoi'r hoelen olaf yn arch y cynllun yna beth bynnag.   Yn y bore felly, mi fydd tudalenau blaen y papurau newydd yn llawn lluniau o'n Prif Weinidog newydd David Cameron, a'i wraig beichiog Samantha.   Mae'r Deyrnas  Unedig wedi dechrau pennod newydd, a hynny o dan llywodraeth clymblaid rhwng y Toriaid a'r Democratiaid Rhyddfrydol, tybed pa mor hir gallai'r drefn parhau? 

9.5.10

Tasg Darllen...

Mae gen i dipyn o dalcen galed heddiw, hynny yw gorffen 'Cymer y Seren' (gan Cefin Roberts) un o lyfrau rhestr hir Llyfr y Flwyddyn eleni. Derbyniais y llyfr gan Glwb Llyfrau Wedi 3, a bore fory  mi wnawn nhw'n ffonio fi er mwyn i mi gynnig fy mharn,   ond y peth ydy dim ond hanner ffordd trwyddi ydwi!   Gorffenais 'Y Trydydd Peth' mewn brys yr wythnos diwetha, am eu bod nhw wedi gofyn i mi adolygu hwnnw i ddechrau, ond wedyn ges i e-bost i ddweud ro'n i i fod yn adolygu y llall.  Diolch Byth mai Cymer y Seren yn weddol hawdd i'w ddarllen, ac mewn arddull dwi'n mwynhau fel arfer, sef llyfr dirgelwch.  Yr unig problem - yr un arferol i mi - yw dadansoddi'r darnau swmpus o ddeialog, a'r rheiny wedi eu sgwennu mewn ymgais i adlewyrchu tafodiaethau.  Oes 'na fwy o ddewis yn y Gymraeg ar ran syllafu a chwtogi geiriau, dwi ddim yn 'sicir' ond mae'n teimlo felly weithiau!?

8.5.10

Senedd Grog...

Dyni yng nghanol un o gyfnodau mwyaf cyffrous mewn gwleidyddiaeth Prydeinig ers cenhedlaeth falle - wel cyfnod yr un mor gyffrous a datganoli ? - Mae'r Ceidwadwyr yn glwm mewn trafodaethau á'r Democratiaid Rhyddfrydol er mwyn ceisio creu clymblaid digon cryf i ffurfio llywodraeth newydd.  Mae'r drefn 'Cyntaf heibio i'r Postyn' wedi siomi'r Toriaid am unwaith - prif gefnogwyr y cyfundrefn, un sy'n mynd yn ól i gyfnod dwy blaid.

Mewn sefyllfa Senedd Grog, fel yr un sydd ononi rwan, mae'r cyfansoddiad Prydeinig yn rhoi'r dewis o geisio ffurfio llywodraeth i'r Prif Weinidog.  Gyda'r Dem Rhydd's yn mynnu siarad gyda'r blaid 'buddugolaethus' (ar ran nifer o seddi a phleidleiswyr) yn gyntaf, doedd gan Mr Brown ddim dewis ond aros iddynt mynd trwy proses o drafodaethau, yn y gobaith eu bod nhw'n methu.  Tasai hynny i ddigwydd gallai Clegg a'i blaid cyfiawnhau mynd at Brown a'r Blaid Lafur er mwyn ceisio ffurfio 'glymblaid enfys' (gan cynnwys Plaid Cymru a'r genedlaetholwyr o'r Alban), trefn fasai'n cynnig iddynt addewid o reffyrendwm ar newid y cyfundrefn pleidleisio.

Ar hyn o bryd mae'n debygach bod y Toriaid yn mynd i wneud rhywfath o gytundeb a'r Dem Rhydd's er mwyn sefydlu llywodraeth sefydlog yn weddol gyflym.  Dydy'r marchnadoedd arriannol ddim yn hoffi ansicrwydd, ac mi fasai Clegg helpu ei achos ei hun  trwy cefnogi'r ceffyl blaen, er mi fydd hi'n annoddach iddo mynd á'i blaid yno efo fo.   Mae gynnon ni wythnos 'diddorol'  tu hwnt o ein blaenau!

5.5.10

Etholiad...

Wel mae'r dadlau bron wedi dod i ben, ac yfory gawn ni'r cyfle i fwrw pledlais o'r diwedd.
Gawn ni ddewis gwell nag erioed o raglenni arbennig ar y teledu (er dim ond un yn y Gymraeg wrth cwrs), gyda graffegau newydd sbon a phob math o declyn gweledigol i drio ein helpu ni dadansoddi'r canlyniadau wrth iddynt ddechrau cyrraedd. A dweud y gwir dwi wrth fy modd á'r holl syrcas, er rhaid dweud dwi wedi diflasu ychydig erbyn hyn.

Gyda'r 'bysiau brwydr' wedi eu parcio, ac arweinyddion y pleidiau yn cilio yn ól i'w etholaethau, mi fydd yfory yn dod á newid i'r Deyrnas Unedig, ond pa newid bynnag yw hynny pwy a wir. Ta waeth, mae'n debyg, ar ól yr holl dadlau, mi fydd angen i'r pleidiau bod yn ymarferol a gweithio efo eu gilydd dros y dyddiau nesaf er mwyn sicrhau llywodraeth newydd, onibai am gwymp sylweddol yng nghefnogaeth i'r Plaid Llafur a'r Democratiaid Rhyddfrydol.

Ond mae un peth yn saff... mi fydd nos yfory'n noson hir iawn!

2.5.10

Gwlad y Mór

Dyma'r darn a sgwennais ar ran cystadleuaeth 'Gwobr Dafydd ap Llywelyn' eleni, sy'n rhan o Eisteddfod y Dysgwyr y Gogledd Dwyrain.  Mae rhaid i chi sgwennu tua 500 o eiriau ar unrhyw agwedd o hanes yr ardal.  Gafodd y cystadleuaeth ei sefydlu mewn rhan i godi proffeil ymgyrch i godi colofn yn Sir y Fflint i'r unig tywysog Cymreig i gael ei eni yna, rhywle ger Bagillt os cofiaf yn iawn.

Gwlad y Mór

Wrth groesi’r ffin ar un o lonydd di-ri yr A550, mae’n annodd dychmygu profiad teithiwr yn dilyn yr un drywydd cyn i ’Wlad y Mor’ codi o leithder y Dyfrdwy.


Buodd groesfan yno ers canrifoedd lawer. Fel rhyd isaf y Dyfrdwy, roedd rhyd Shotwick yn ffordd pwysig rhwng Gymru a Lloegr, a phasiodd ‘Saltesway’ trwyddo ers yr oesoedd tywyll, yn dod â halen o Swydd Caer i Gymru. Er gwaethaf y peryg o groesi aber lanwol, cynnigodd lwybr llygad, a modd osgoi tollau a lladron pen ffordd lonydd coediog. Defnyddwyd y rhyd sawl tro fel llwybr milwrol, ac yn y 11C cododd Castell Shotwick yn ymyl y rhyd gan Iarll Caer, er mwyn gwarchod ei diroedd rhag ymosodiadau o Gymru. Arweinodd Harri II a Harri III byddinoedd dros y rhyd yn ystod eu hymgyrchoedd yn erbyn Cymru, ac yn 1277 ymwelodd Edward I â’r castell, cyn arwain byddin enfawr dros yr aber ar ddechrau ei waith o godi ‘cylch haearn’ o amgylch Cymru, a hynny ar ben arall y croesfan yn y Fflint.

Er afon o bwys morwrol buodd y Dyfrdwy ers dyddiau’r Rhufeiniaid, erbyn y 17C roedd lleidio difrifol yn rhwystro sawl llong rhag gyrraedd porthladd Caer, ac yn bygythio ffyniant y ddinas. Wedi degawdau o drafodaethau, a geiau eraill yr aber yn fynnu ar draul Caer, penderfynodd awdurdodau’r ddinas torri camlas er mwyn gwella mynediad i’r porthladd.

Agorwyd y ’New Cut’ o Gei Connah i Saltney yn 1737, gan symud cwrs y Dyfrdwy i ddilyn glannau Sir y Fflint. Yn ogystal â hwyluso’r daith i Gaer, creuwyd y camlesu cyfle i sychu rhagor o’r gorsydd, proses oedd wedi dechrau cyn i’r camlesu mae‘n debyg (cofnodwyd yr enw ’Sealand’ cyn i’r gwaith camlesu). Maes o law fe fyddai’r filoedd o erwau newydd yn dod â thyfiant enfawr i’r ardal, er methiant oedd yr ymdrechion i achub porthladd Caer yn y tymor hir, wrth i’r siltio parhau, a’r Dyfrdwy’n ildio i lewyrch y Mersi.

Gyda draenio’r gorsydd a’r camlesu daeth pennod newydd i’r aber gyda ffyrdd a gwasanaethau ferri, gan cynnwys Y Fferi Isaf (Queensferry), yr un bwysigaf. Yn 1890 pontwyd y Dyfrdwy gerllaw gan reilffordd, a disodlwyd y gwasanaeth fferi gan bont ffordd yn 1897. Roedd y rheilffyrdd yn sbardun i don newydd o ddatblygiadau ar y tir adenilledig. Yn 1896 agorodd John Summers gwaith dur ger y Dyfrdwy, wrth fanteisio ar dir rhad yn ymyl yr afon. Yn ei hanterth gweithiodd ddros 13,000 yna, er daeth y gwaith cynhyrchu dur i ben yn 1980 gyda cholled enfawr o swyddi.

Heddiw, wrth wibio heibio i’r ddraig enfawr wrth ymyl y ‘traffordd’ a’r ffatrioedd a ddenwyd i lenwi bwlch ‘Summers‘, mae’n werth cofio, digon hawdd gallai’r darn rhyfedd hwn o Gymru wedi troi yn rhan o Loegr. Yn ôl un hanes er mwyn cadw beddau llaith morwyr o Gymru - a gollodd yn yr afon - yng Nghymru, fe arhosodd y ffin yn ei unfan. Mae hanes diweddarach yn son am ffermwr o Wlad y Mor, a lwyddodd i wrthsefyll ymdrechion yr Arolwg Ordanans i ‘dacluso’ y ffin trwy ei symud i ddilyn y camlas, ac hynny ar y cyd gyda’r hên Sîr Clwyd. Pa hanes bynnag sy’n wir, darn pwysig o Sîr y Fflint yw’r tir a gipiodd o’r môr erbyn hyn.