Yr wythnos hon ddes i o hyd i gopi ail law o lyfr Dr. D Ben Rees am Gymry Glannau Mersi (tra chwilio am rwybeth hollol wahanol!), hynny yw ei ail cyfrol ar y pwnc, sef 'Cymry Lerpwl a'r Cyffuniau yn yr Ugeinfed Ganrif'. Dwi'n credu bod copi o'r llyfr gan fy rhieni ond prynais gopi beth bynnag am fod hanes Cymry'r ardal yn fy ymddiddori, ac mae gan fy nhaid 'mensh' bach ar bennod am Leigh Richmond Roose, y gólgeidwad oedd yn gefnder iddo fo a chwaraeodd i Everton yn ystod degawd cyntaf y canrif. Mae'n llawn straeon am Gymry Lerpwl, neu'r rheiny gyda chysylltiadau a'r ddinas (Ian Rush er enghraifft!). Mae pennod bach am bob un flwyddyn o'r canrif sawl am fywyd ymhlith capelwyr y glannau, sydd ddim yn syndod efallai, gan dreuliodd yr awdur sawl flynedd yn weinidog i gapeli Cymraeg y glannau.
Ymweliad y diwygiwr Evan Roberts, yw testun y pennod am y flwyddyn 1905. Mi ddaeth y pregethwr enwog a'i garfan i Lerpwl mewn ateb i wahoddiad gan Gyngor Eglwysi Rhyddion Cymraeg Lerpwl, ac mi drefnwyd ar ei ran cyfres o 'gyfarfodydd' mewn capeli a neuaddau. Mae'n annodd credu heddiw, ond yng nghapel Princes Road, Lerpwl ymgynullodd dros 1800 o bobl i'w weld, gyda sawl arall y tu allan i'r 'cadeirlan Cymreig' Gafodd y camp ei ailgyflawni ar Lannau Mersi sawl waith ac mewn sawl capel dros nifer o nosweithiau. Ym Mhenbedw trefnwyd cyfarfod hefyd, ond heb ddatgelu'n union ym mha un o gapeli a fasai'r diwygiwr yn ymddangos ynddo. Roedd tri o gapeli'r dre dan eu sang a chloiwyd eu drysau rhag i bobl cael eu gwasgu. Gyda miloedd yn aros ac yn canu y tu allan llwyddodd Evan Roberts cyrraedd capel y Methodistiaid (Seisnig) yn Grange Rd tua 7 o'r gloch. Mae 'na adroddiad a sgwennwyd gan ohebydd un o bapurau'r glannau, oedd yn rhan o'r gynulleidfa'r noson honno, ac mewn sawl cyfarfod arall yn fan hyn. Er gafodd canoedd eu 'diwygio' yn ystod ei wythnosau yn Lerpwl mae'n sicr, am yr helynt a ddilynodd ddatganiadau gan y diwygiwr ynglyn á enwad newydd - Eglwys Rydd y Cymry - gafodd ei ymweliad ei gofio yn ol pob son. Mi ddatganodd y diwygiwr ei fod wedi derbyn neges gan dduw yn dweud nid ar graig cadrn a seilwyd yr enwad newydd, datganiad dadleuol tu hwnt. Mewn un gyfarfod arbennig (i ddynion yn unig) yn Lerpwl, trodd pethau'n gorfforol a gafodd Evan Roberts ei frifo gan rai o gefnogwyr yr enwad newydd. Gafodd o egwyl am fis yng Nghapel Curig ar ól yr helynt yn Lerpwl, yn ddioddef rhywfath o chwalfa nerfol mae'n debyg.
No comments:
Post a Comment